Τα έθιμα των Χριστουγέννων

Στο πέμπτο παιδικό σταθμό στον Άγιο Νικόλαο Λασιθίου είχαν οι δασκάλες μια πολύ ωραία ιδέα: κάλεσαν γονείς οι οποίοι προέρχονται από άλλες χώρες προκειμένου να παρουσιάζουν στα παιδιά του σχολείου τα δικά τους έθιμα των Χριστουγέννων, να αφηγηθούν ένα παραμύθι, να κάνουν με τα παιδιά κάποια κατασκευή. Φυσικά , δεν μπορούσαμε να μείνουμε πίσω. 

 Η Ανδρέα παρουσίασε με μεγάλη επιτυχία και πάλι το παραμύθι Ελίσκα, η πριγκίπισσα από το νερόμυλο (http://mamampampaelate.blogspot.com/2011/05/blog-post_05.html). Για να ζωντανέψει το παραμύθι έφερε στα παιδιά μαριονέτες τις οποίες έφτιαξε η μητέρα της.  Το πρόγραμμά της όμως ξεκίνησε με περιγραφή εθίμων που συνόδευαν τους ανθρώπους στο παρελθόν και επιβίωσαν μέχρι και σήμερα. 

Η κεντρική μέρα των Χριστουγέννων είναι η Παραμονή, δηλαδή 24 του Δεκέμβρη. Την ημέρα αυτή χαρακτηρίζεται από προετοιμασίες του δείπνου.  Είναι μέρα νηστείας και το βράδυ δεν σερβίρεται γαλοπούλα αλλά ψάρι, παραδοσιακά ο κυπρίνος, ένα μεγάλο ψάρι που εκτρέφεται από το μεσαίωνα στις τεχνητές λίμνες προπαντός της νότιας Τσεχίας. Για να αντέξουν τα παιδιά να νηστεύουν όλη την ημέρα (και να αφήσουν τους γονείς να ετοιμάζουν όλα τα απαραίτητα για το βράδυ), λένε οι γονείς ότι εκείνος που θα αντέξει να μη φάει τίποτα μέχρι το βράδυ, θα δει ένα χρυσό γουρουνάκι. Δεν το βλέπει ποτέ κανείς, φυσικά, αλλά αν τα παιδιά επιμένουν ότι πρέπει να το δουν, τους πάνε στο μπάνιο, γεμίζουν το νιπτήρα με νερό και λένε πως το γουρουνάκι είναι εκεί και αφήνουν τα παιδιά να κοιτάζουν μέσα μέχρι που παρατηρήσουν το προσωπάκι τους να καθρεφτίζεται στην επιφάνεια του νερού.

Τα ψάρια για το τραπέζι πωλούνται ζωντανά. Σε τεράστιες δεξαμενές που τοποθετούνται στο δρόμο  μπορεί ο κάθε αγοραστής να επιλέξει τι ψάρι θα ήθελε και να το φάει εντελώς φρέσκο. Εκεί που υπάρχουν παιδιά συνήθως αγοράζονται ψάρια δύο: ένα για το τραπέζι και το άλλο επιστρέφεται πάλι ζωντανό στο ποτάμι ή σε κάποια λίμνη. Ο κυπρίνος έχει μεγάλα λέπια τα οποία μαζεύουμε, τα στεγνώνουμε πάνω σε μια εφημερίδα. Μετά το κάθε μέλος της οικογένειας παίρνει από ένα λέπι και το βάζει κάτω από το πιάτο του – για καλή τύχη και ευημερία. Μερικοί το βάζουν και στο πορτοφόλι τους πιστεύοντας πως έτσι θα έχουν πάντα αρκετά λεφτά μέσα του.

 Πριν το βραδινό συνηθίζεται η βόλτα στο νεκροταφείο. Οι άνθρωποι ανάβουν κεριά, στολίζουν ένα μικρό δέντρο ή κλαριά από έλατα, μερικοί αφήνουν ένα μικρό δισκάκι με γλυκά πάνω στο μνήμα. Είναι μια ευκαιρία για να θυμίζουν οι μεγάλοι στα παιδιά τα άλλα μέλη της οικογένειας που δεν είναι πια μαζί μας, να εξηγήσουν πως και οι γιαγιάδες και παππούδες ήταν κ’ εκείνοι παιδιά, ότι είχαν τους γονείς τους και το καθ’ εξής. Οι άνθρωποι πάνε και ανάβουν κεριά και στους τάφους που είναι εγκαταλελειμμένοι ή στα μνημεία των πεσόντων. Μερικοί πάνε στην κοντινότερη εκκλησία να δουν τα παιδιά τη φάντη.

Το χριστουγεννιάτικο δέντρο στολίζεται το απόγευμα 24 Δεκέμβρη. Τα μικρά παιδιά πιστεύουν πως το φέρνει μαζί με τα δώρα ένα χρυσόμαλλο αγοράκι, ο μικρός Ιησούς. Στην Τσεχία δε φέρνει τα δώρα ο Αη. Βασίλης. Το δέντρο στα τσέχικα σπίτια είναι σπανίως πλαστικό. Αγαπημένα είναι έλατα και πεύκα, μερικές φορές στη γλάστρα που επιτρέπει μεταφύτευση την άνοιξη. 

Στιγμές πριν το βραδινό είναι ώρα για διάφορα ποικίλα έθιμα: πχ. πάνω σε ένα τηγάνι λιώνεται ο κασσιτερίτης και λιωμένος χύνεται γρήγορα στο κρύο νερό. Από το σχήμα που έχει, υπολογίζεται τι θα φέρει ο επόμενος χρόνος στον κάθε ένα. Τα παιδιά φτιάχνουν καραβάκια από καρύδια, στη μέση κολλάνε ένα μικρό κεράκι και μετά βάζουν τις βαρκούλες τους σε μια λεκάνη με νερό. Ύστερα παρακολουθούν το δικό τους και ανάλογα πώς κινείται κάνουν πάλι προβλέψεις τι τους περιμένει στον επόμενο χρόνο. Αν τα κεράκια κρατιούνται όλα μαζί, θα μένουν όλοι μαζί, αν κάποιο απομακρύνεται, ο ιδιοκτήτης του θα ταξιδέψει κτλ. Τα μεγαλύτερα κορίτσια πετάνε πίσω τους ένα παπούτσι: αν το παπούτσι δείχνει με τη μύτη του προς τα έξω, θα παντρευτούν και θα φύγουν από το σπίτι.

 Όταν σερβίρεται το τραπέζι μπαίνει ένα πιάτο παραπάνω. Οι χριστιανοί λένε ότι το πιάτο αυτό είναι για τον Κυρίο που θα έρθει αυτή τη νύχτα στον κόσμο, οι υπόλοιποι το βάζουν συμβολικά για εκείνους που εκείνοι τη μέρα δεν έχουν κανένα. Και πραγματικά, τα Χριστούγεννα δεν πρέπει να μείνει κανένας μόνος του και κάθε οικογένεια φροντίζει αν όλα τα μέλη της, όλοι οι φίλοι της έχουν που να περάσουν τα Χριστούγεννα. Είναι πολύ σπάνιο να ταξιδεύουν οι Τσέχοι αυτή τη μέρα, ή αυτό το βράδυ. Όλοι προσπαθούν να είναι στο σπίτι.

Το τραπέζι στολίζεται με κλαριά από καρποφόρα δέντρα, τα οποία κόβονται στην αρχή του Δεκέμβρη και μέσα στη ζέστη του σπιτιού ανθίζουν. Επίσης δεν λείπει ένα μπουκέτο το viscum ένα παράσιτο φυτό που ήδη οι Κέλτες θεωρούσανε ιερό.

Πριν ξεκινάει το βραδινό, ένας εύχεται στον άλλο χρόνια πολλά. Ο νοικοκύρης παίρνει ένα κόκκινο μήλο και το κόβει στη μέση έτσι, ώστε να εμφανιστεί στην τομή ένα αστεράκι. Αν το αστεράκι είναι μεγάλο και καθαρό, η οικογένειά θα είναι ευτυχισμένη, αν είναι ασύμμετρο ή δεν φαίνεται, τότε τους περιμένει μια κακή χρονιά…

Το πρώτο πιάτο είναι ψαρόσουπα, το δεύτερο τηγανιτό ψάρι και πατατοσαλάτα, μετά κάποιο δροσερό γλυκό, τα μικρά χριστουγεννιάτικα γλυκά των οποίων η προετοιμασία διαρκούσε όλο το Δεκέμβρη κ’ επίσης το τσουρέκι κομμένο σε φέτες και στολισμένο με ζάχαρη αχνή. Όλα πρέπει να είναι στο τραπέζι, κανείς δεν πρέπει να σηκώνεται, αυτό φέρνει κακή μοίρα στη θέση που αφήνει. Αν την ώρα του δείπνου χτυπάει το τηλέφωνο, δεν το σηκώσει κανείς, αν χτυπάει κάποιος την πόρτα, κανείς δεν ανοίγει… Για αυτό το λόγο οι επισκέψεις και τηλεφωνήματα από τις  5 έως 9 το βράδυ αποφεύγονται.

Μετά το βραδινό φτιάχνεται καφές, τσάι, τραγουδιόνται τα κάλαντα και επιτέλους μοιράζονται τα δώρα…